VELOREX DRIEWIELER
In 1936 begonnen de broers František en Mojmír Stránský, rijwielherstellers in Parnik, in de buurt van Česká Třebová met het ontwerp van een kleine, goedkope en gemotoriseerde driewieler.
In 1943, het was oorlog in Europa en velen knutselden aan eigen vervoersmiddelen. De broers Stránský bouwden hun eerste prototype van stalen buizen en wat rijwielonderdelen, zoals fietswielen. Het was bekleed met dun durapal plaatwerk en werd aangedreven door een Manet 90cc motorblokje.
Zij noemden het voertuig “Os-kar”, van “kára na ose”, wat vertaald zoiets betekent als “kruiwagen as”. Er was veel belangstelling voor het ontwerp, en de broers bleven zoeken naar verbeteringen: andere wielen, andere motorblokken, andere bekleding.
Prototype
1945
De eerste serie werd in 1945 geproduceerd. Deze waren echter bekleed met leer in plaats van metalen plaatwerk, en waren opgebouwd met motoronderdelen en voorzien van 300 cc CZ of 250cc Jawa blokken.
De broers en Os-kar
Onderstaand stukje over driewielers is overgenomen uit JAWA Evergreen. Vertaling: Jelle.
Voor veel bekende merken in die tijd (50 er jaren) was Jawa een inspiratiebron, zoniet een model om te kopieeren. Al snel begonnen koplampen van een gelijkvormig model, geintegreerd met de voorvork, op modellen van andere merken te verschijnen. Adler startte de produktie van motorblokken met hetzelfde systeem van luchtaanzuiging in het karter, inplaats van in de cilinder. Het Jawa systeem werd in de BRD niet beschermd middels een patent. Ook een van de Derbi modellen zag er uit of iemand bij Jawa het had getekend op karbon papier, sinds in Franco's naoorlogse Spanje, Tsjecho-Slowaakse vindingen niet meer werden beschermd. In de Condor fabrieken gebeurde er al precies hetzelfde en zelfs bij Villiers verschenen motorblokken met de bekende Jawa vormgeving.
In het hoofdstuk over de Springers, moet nog worden vermeld, welke grote basis deze modellen waren voor de konstruktie van 3-wiel Rickshaws, beide transport en passagiersvoertuigen, erg populair in de Aziatische landen. De konstruktie werd uitgevoerd zowel in de landen waar ze werden gebruikt als in Tsjecho-Slowakije, waar Velodruzstoo Solnice vlakbij Rijchnov nad Kneznou, later Velorex, was gespecialiseerd in hun produktie.
Een andere 3-wiel variant, genaamd Velorex Oskar 250, verscheen in 1951. Het was een kleine 3-wieler, bestaand uit een buizenframe, bekleed met kanvas. De Velorex was 2 deurs, met 2 vrij gemonteerde 19 inch voorwielen, onafhankelijke ophanging door veren met friktie en teleskopische dempers. De besturing was van het tandrad type. In de Velorex, met opvouwbaar dak, was ruimte voor 2 personen. Achter had het een centrale vork met 1 wiel, aangedreven door een 250 cc Jawa motorblok. Later werden er ook 350 cc motorblokken gebruikt voor de aandrijving van de voertuigen. De eerste Velorex modellen hadden een max. snelheid van 80 km/u. Ook waren er modellen voor invalide personen, met handbediening en een gereduceerde snelheid tot 30 km/u.
In 1950 werd de werkplaats van de Stránský’s overgeplaatst naar een kleine fabriek in Hradec Králové en werd hernoemd naar “Velorex”.
Fabriek in Hradec Králové
En een jaar later verhuisde Velorex naar een nieuwe fabriek in Solnice.
In 1952 werd de voorkant van de driewieler verlaagd. In 1954 kwam František Stránský om het leven bij een testrit met een prototype. Mojmir Stránský weigerde lid te worden van de communistische partij en werd ontslagen. In 1955 werden de wielen verkleind van 19” tot 16” (betere wegligging) en nog weer een jaar later werd de Velorex voorzien van dynastart (eenvoudiger starten). De produktie was inmiddels fors toegenomen tot bijna 500 per jaar en bleef groeien tot ruim 1400 per jaar in 1959.
Een blik in het inwendige
Achterdeel
Geheel
1952 Os-Kar 52
Os-Kar 52, NTM 2016
1954 Oskar 54
Oskar 54
1956 Velorex 16/175
Oskar 16/175
1956 Velorex 16/250
Oskar 16/250
1963 Velorex 16/350
Velorex 16/350
De produktie van de Velorex ging door tot in de 60er jaren, toen dit model werd vervangen door een 4-wieler model, ook aangedreven door Jawa motoren.
1972 Velorex 435/D
Velorex 435/D
1972 Velorex 435/0
Velorex 435/0
Jawa Rally 2017 Tilburg
De produktie werd definitief gestaakt in de 70er jaren. De 3-wielers zijn geproduceerd tot eind november 1971. Totaal zijn er ca. 15000 stuks gemaakt. Dit gold niet voor de produktie van de zijspan, waarover hieronder meer.
Een club van liefhebbers en eigenaren van de Velorex driewielers in Nederland, velorex.org, is hier te vinden
VELOREX ZIJSPAN
Velorex produceert sinds 1957 eveneens zijspannen, die Jawa’s maar ook motoren van andere merken sieren. Vanwege de vraag in de Sovjet Unie naar motor-zijspan combinaties, produceerde Jawa haar, voor zijspannen geschikte 354 motorfiets en bouwde Velorex daarvoor het type 560 zijspan. In 1974 bracht Jawa de 634 uit, met een vermogen van ruim 20 kW bij 5252 rpm en een koppel van 51,5 Nm bij 3800 rpm. Dat zijn waarden vergelijkbaar met die van de originele Triumph Bonneville. Velorex reageerde daarop met het sterkere en eenvoudiger te monteren 562 zijspan. Hiervan zijn tussen 1974 en 2000 meer dan een kwart miljoen exemplaren gemaakt, en Velorex is daarmee 's werelds tweede grootste zijspan producent.
Velorex folder
1957
Velorex 560
De Velorex 560 werd geïntroduceerd in de vroege jaren ‘50 en werd tot 1974 geproduceerd toen deze werd vervangen door de 562. De 560 heeft een fiberglas romp op een eenvoudig chassis en werd ontworpen voor de 250 en 350 cc Jawa motoren. Voor de thuismarkt kwamen ze uit in een bourgondisch/rood, voor de export kwamen ze uit in zwart.
SPECIFICATIES:
- Lengte 1870 mm
- Hoogte inclusief windscherm 1150 mm
- Grondspeling 22 mm
- Wiel 18" geremd
- Gewicht 70 Kg
- Max. Draagvermogen 105 Kg
1974
Velorex 562
In 1974 ontwikkelde Velorex type 562 zijspan. Sterker dan de 560, maar wel makkelijker te bouwen, waardoor de produktie flink kon toenemen. Velorex produceerde tussen 1974 en eind jaren ’90 in totaal 290.000 type 562 zijspannen, het populairste model in de serie, en verkrijgbaar in 2 uitvoeringen: Standaard en DeLuxe.
Standaard items: windscherm, 3.50×16” geremd wiel (20mm as), afsluitbare bagageruimte, rem- en knipperlicht, verwijderbare zitting en rugleuning.
Deluxe uitvoering: luxe bekleding, stootbumper, bagagerek& spatlap, nylon afdekzeil.
SPECIFICATIES:
- Lengte 1850 mm
- Breedte 800 mm
- Hoogte 1150 mm
- Wiel 3.50 x 16"
- gewicht (70 kg)
Standaard items: windscherm, 3.50×16" geremd wiel (20mm as), afsluitbare bagageruimte, rem- en knipperlicht, verwijderbare zitting en rugleuning
Opties: bagagerek chroom, stootbumper chroom, cabrio overkapping, windscherm laag, 2 punts veiligheidsgordel, zware schokbreker, breed wiel
In Deluxe uitvoering extra voorzien van: luxe bekleding, stootbumper, bagagerek& spatlap, nylon afdekzeil
Velorex 563
Deze is gelijk aan Velorex 562 deluxe, echter beter geschikt voor zwaardere combinatie (oa. 5.00x16" wiel en zwaarder onderstel).
1985
Velorex 565
Dit zijspan onderscheidt zich van de 562 Deluxe door zijn opklapbare instap, hogere bagageruimte, breed zijspanwiel en spatbord, luxe binnenafwerking en is standaard voorzien van een cabriokap en verchroomde bumper en bagagerek.
SPECIFICATIES:
- Lengte 1850 mm
- Breedte 800 mm
- Hoogte 1150 mm
- Wiel 3.50 x 16?
- gewicht (70 kg)
Standaard items: windscherm, 3.50×16" geremd wiel (20mm as), afsluitbare bagageruimte, stootbumper, rem- en knipperlicht, verwijderbare zitting en rugleuning, spatlap & bagagerek, nylon afdekzeil
Opties: bagagerek chroom, stootbumper chroom, cabrio overkapping, windscherm laag, 2 punts veiligheidsgordel, zware schokbreker
1985
Velorex 700
Dit zijspan onderscheidt zich van de 562 Deluxe door zijn opklapbare instap, hogere bagageruimte, breed zijspanwiel en spatbord, luxe binnenafwerking en is standaard voorzien van een cabriokap en verchroomde bumper en bagagerek.
SPECIFICATIES:
- Lengte 1850 mm
- Breedte 800 mm
- Hoogte 1150 mm
- Wiel 3.50 x 16?
- gewicht (70 kg)
Standaard items: windscherm, 3.50×16? geremd wiel (20mm as), afsluitbare bagageruimte, stootbumper, rem- en knipperlicht, verwijderbare zitting en rugleuning, spatlap & bagagerek, nylon afdekzeil.
Opties: bagagerek chroom, stootbumper chroom, cabrio overkapping, windscherm laag, 2 punts veiligheidsgordel, zware schokbreker.
Dit is het laatste model van Velorex. Ergens heb ik gelezen dat er nog een model 710 uitgebracht zou zijn in 1990, maar ik heb daarvan verder niets meer kunnen vinden. De firma Velorex is inmiddels van het toneel verdwenen. Maar de zijspannen worden nog steeds uitgebracht door een niewe firma onder de naam: Velorexport